تاریخ: 10 فروردين 1403 - 19 رمضان 1445 -
2024 March 29
پر بحث ترین
بررسی مقوله شورا /فرهاد ابراهیم پور
شوراها
قسمت اول
چند ماهی بیشتر تا انتخابات ریاست جمهوری و ششمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا باقی نمانده است .از انجا که شوراها می بایست نقش مهمی در توسعه شهری و رفع مشکلات مردم و نیز نظارت بر کارهای پیرامونی در منطقه خود داشته باشند شناخت ما از کارکرد و نحوه کار ان و نیز تاریخچه ان در ایران و دیگر کشورهای جهان مارا بیش از پیش به نقش شورا اگاه می سازد .
تاریخچه مختصری از شوراها در جهان
همه جریانهای فکری، مکاتب و ادیان جهان بر مشورت بین افراد و یا به شکل سازمان
یافته تر بر شورا و مشورت تأکید دارند و در دین اسلام نیز کراراً بر این امر تاکید شده است. اما مشورت سازمان یافته در امور عمومی نیز سایقه ای بسیار کهن در تاریخ شورا دارد. در اجتماعات باستانی شورای ریش سفیدان تصمیمات مهم جامعه را اتخاذ می نمودند و شورای پیران در عهد باستان به ویژه بین النهرین و مصر امور آبیاری و سازمان دهی کار دسته جمعی را عهده دار بوده اند. در یونان باستان شوراها ارکان اداره شهرها بودند و تالار شهر (Town Hall) و سپس اگورا (Agora) محل برگزاری جلسات شوراها بودند. بی مناسبت نیست بدانیم که در تمدن رم باستان زنان ابتدا جزء شهروندان بحساب نمی آمدند و مدتها بعد توانستند به جرگه شهروندان بپیوندند .نظام و حضور شوراها در جوامع غربی حتی در دوره کلیسا و قرون وسطی علی رغم محدودیت های بسیار تا حدی موجود بود که از آن جمله به شوراهای شهر "ونیز" می توان اشاره کرد.
یافته تر بر شورا و مشورت تأکید دارند و در دین اسلام نیز کراراً بر این امر تاکید شده است. اما مشورت سازمان یافته در امور عمومی نیز سایقه ای بسیار کهن در تاریخ شورا دارد. در اجتماعات باستانی شورای ریش سفیدان تصمیمات مهم جامعه را اتخاذ می نمودند و شورای پیران در عهد باستان به ویژه بین النهرین و مصر امور آبیاری و سازمان دهی کار دسته جمعی را عهده دار بوده اند. در یونان باستان شوراها ارکان اداره شهرها بودند و تالار شهر (Town Hall) و سپس اگورا (Agora) محل برگزاری جلسات شوراها بودند. بی مناسبت نیست بدانیم که در تمدن رم باستان زنان ابتدا جزء شهروندان بحساب نمی آمدند و مدتها بعد توانستند به جرگه شهروندان بپیوندند .نظام و حضور شوراها در جوامع غربی حتی در دوره کلیسا و قرون وسطی علی رغم محدودیت های بسیار تا حدی موجود بود که از آن جمله به شوراهای شهر "ونیز" می توان اشاره کرد.
با افول قرون وسطی و پیدایش نظام سرمایه داری، شوراها در قالب و مفهوم وسیع تری یعنی جامعه مدنی مطرح شدند و به بیان دیگر در ذیل آن قرار گرفتند. جامعه مدنی شامل تمام فضاهایی است که از یک سو به حکومت مربوط نیست و زیر نفوذ کامل حکومت قرار ندارند و از سوی دیگر خارج از حیطه فردی و فیمابین فرد و حکومت قرار می گیرند و عملاً در تمایز سه عرصه خصوصی و عمومی و حکومتی جایگاه مهم و گسترده عمومی را شامل می شود و به شهروندان تعلق دارد.
«یونان باستان یکی از عمده ترین سرچشمه های شورا و حکومت شورایی به شمار می آید. این مرز و بوم به سبب شرایط جغرافیایی و تاریخی خود ترکیبی از مدینه های گوناگون یا "دولت شهرهای" کوچک بود. به قرار مدارک تاریخی، هر کدام از این مدینه ها برای خود قانون اساسی خاص خویش را داشته اند. لکن این دولت شهر از دو جهت با دولت به معنای امروزین کلمه تفاوت داشت : نخست ابعاد جغرافیایی آنها، سپس وجود نظام بردگی به طور مشخص . دولتشهر مجتمعی بود از شهروندان که از رهگذر گونه ای دموکراسی مستقیم اداره می شد.مردم در میدانهای عمومی اجتماع می کردند تا از راه انتخابات یا قرعه کشی، فرمانروایان را منصوب یا معزول دارند. همچنین برای بررسی سیاست ها و گرفتن تصمیمات مهم به طور منظم گردهم می آمدند.» (انتونی گیدنز-جامعه شناس بریتانیایی )
نخستین شوراهای شهر مانند تمام المانهای دموکراسی ریشه در یونان باستان دارند. قرنها پیش از میلاد مسیح، نخبگان شهر آتن و یونان باستان به این نتیجه رسیدند که امور شهر را باید بهصورت شورایی حلوفصل کنند.
این شوراها را که به نام «بوله» شناخته میشدند، ابتدا اشراف تشکیل میدادند. این شرایط بعدتر تغییر کرد و مردانی از قبیلههای مختلف به عضویت شورا درمیآمدند، این افراد توسط مردم انتخاب میشدند و شرط تایید صلاحیت آنها برای ورود به شورا شرط سنی بالای ٣٠سال و قبولی در یک امتحان بود. هر فرد تنها دوبار در طول عمر خود میتوانست عضو شورا شود، عضویتی که هر دوره آن یکسال بیشتر نبود، حتی اجازه حضور هر فرد در دوره پیاپی هم داده نمیشد و باید ١٠سال بین هر دوره نمایندگی فاصله میافتاد!
اما از آنجایی که حقوق بسیار اندکی به اعضا پرداخت میشده، بیشتر افراد متمول در این شورا حضور داشتهاند. دکتر شرفالدین خراسانی درباره اداره این بولهها اینطور مینویسد: «چگونگی اداره بوله این بود که سال به بخشهایی شامل ۳۵ و ۳۶ و در سالهای کبیسهدار، به ۳۸ و ۳۹ روز تقسیم شده بود و طی هر یک از این بخشهای سال، ٥٠ نفر از نمایندگان برگزیده بولهها، اداره کارهای همگانی و سیاسی را به عهده داشتند. شورای خلق یا بوله، هنگام تشکیل جلسههای خود، به ١٠ بخش، هریک دارای ٥٠ عضو، یعنی بنابر تعداد بولهها و نمایندگان برگزیدهشده از آنها تقسیم میشد.
این ١٠ بخش پروتانایس Prutaneis نام داشتند و هر یک از آنها پشتسر هم به مدت ۳۵ یا ۳۶روز سرپرستی جلسات بوله را برعهده داشتند. اعضای شورای خلق همچنین برای شرکت در هر یک از جلسات آن پولی دریافت میکردند و در جشنهای ملی همگانی جایگاه ویژه خود داشتند و در مدت عضویت در بوله از خدمت ارتشی نیز معاف بودند.» (روزنامه اطلاعات ١٦مرداد ١٣٩٢)
ناصر فکوهی هم در کتاب انسانشناسی شهری به بوله اشاره و جایگاه آنها را میدان بزرگ شهر معرفی میکند: «فضای بسیار مهم دیگر در شهر- دولتهای یونانی، میدان بزرگ شهر یا آگورا بود. این میدان علاوه بر آنکه محل برپایی و مبادله کالاها ازجمله بردگان بهشمار میآمد، عموما در اطراف خود اماکنی چون شورا (بولتریتریون از بوله به معنی شورا بود که عموما عمارتهایی چهارگوشی بودند که سه طرف آنها پلکانهایی برای نشستن اعضا وجود داشت.» (انسانشناسی شهری، ناصر فکوهی، نشر نی)
«در ایران باستان و در زمان حکومت اشکانی ها مجالسی به نامهای "شورای خانوادگی"، "شورای بزرگان" که اجتماع آن دو به نام "مهستان" نامیده می شد وجود داشته که در واقع ترکیبی از اعضای خانواده سلطنتی و نمایندگان اریستو کراسی بوده اند .»
شاید اولین شکل نظام یافته تشکل شورایی تشکیلاتی بود که اولین با در انگلیس اجرا گردید و در عمل نمایندگان رعایا یا شهروندان انتخابات شدند، تا سهمی از قدرت سلطان را نظیر تصویب مالیات، وضع قانون؛ نظارت بر عملکرد ماموران اجرائی، از آن خود کنند و از آنجا که از اعتماد مردم برخورداند بنام آنان بخواهند و به نام آنها عمل نمایند.»
بعد از وقوع انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789 نظام نمایندگی و شورایی چه به صورت نظام پارلمانی چه به صورت شورای شهر گسترش و رواج زیادی در کشورهای مختلف جهان نموده و امروز تقریباً اصل شورای شهر در اکثر کشورهای توسعه یافته و کمتر توسعه یافته پذیرفته شده و جزء اصولی از قانون اساسی آنها گردیده هرچند از لحاظ کمیت و کیفیت کار با هم تفاوت هایی دارند.
قرنها بعد شوراهای شهری و روستایی همچنان از مهمترین بخشهای اداره هر شهر به شمار میروند. دموکراسی که یونانیان ٥٠٠سال پیش از میلاد مسیح آن را مطرح کرده بودند، امروزه بیشترین نمادهای خود را در بسیاری از کشورهای جهان خود را بروز داده اند
ادامه دارد
- اولین
- >
- <
- آخرین
- (0 صفحه)
ارسال نظر